Ratio in een emotionele samenleving

De hoogoplopende emoties, het spontane, de bekentenis en de uitlevering aan het subjectieve: ze staan hoog in het vaandel van de hedendaagse samenleving. Wat enkele decennia geleden nog onmogelijk leek, is nu een evidentie: grote groepen jonge mensen zoeken massaal religieuze bewegingen op, de media tonen ons bij elk verslag van een ramp of catastrofe in de eerste plaats de tranen en de ontzetting. Een decennium terug was het populariserende boek Emotionele intelligentie van Daniel Goleman een internationale bestseller. In brede kringen werd de overtuiging dat emoties de rede in de weg staan, vervangen door de al even eenzijdige overtuiging dat de niet emotioneel reagerende mens een gebrek aan empathie vertoonde. Het EQ (emotion quotient) verving het IQ. Soeverein blijven bleek synoniem voor onverschilligheid of cynisme geworden. ‘Spontaan’ genoemde, massaal gepropageerde emoties werden plots een weg naar professioneel succes. De aloude stoïcijnse leer verdween naar de achtergrond.

Deze wending bleef niet zonder gevolgen voor de grote vertogen in onze samenleving: politiek. wetenschap, kunst, moraal en zelfs de rechtspraak bleken plots onderhevig aan een emotionele inflatie die telkens als bewijs moest dienen voor betrokkenheid. Sportwedstrijden zijn hoogmissen voor uitzinnige emotionele explosies geworden; films, theatervoorstellingen en concerten worden afgerekend op hun vermogen om ons te ontstellen en onze subjectieve belevingsgrenzen te verleggen. Alsof het leven zelf een grote benjisprong moet worden. Wetenschappers publiceren het ene sterke verhaal na het andere, zogezegd om ons dichter bij hun studiegebied te betrekken. In de journalistiek heeft de bekommernis om de perceptie het relaas van de feiten sinds lang verdrongen.

Vort dit alles geen uitholling van de aloude bestaanservaring? Wat is bovendien in een dergelijk klimaat de status van het voormalige objectieve discours geworden? De postmoderne wending vertelde ons dat objectiviteit ook maar een verhaal was, en daarmee lijkt zelfs voor veel hedendaagse intellectuelen de kous af. In haar monumentale studie ‘Oplevingen van het denken’ illustreerde Martha Nussbaum uitvoerig hoe de emotie, door de eeuwen heen, een cognitief proces is geweest dat de rede ondersteunde en stuurde. Maar hoe vatten wij zelf kennisverwerving op, in een samenleving die het subjectieve tot norm heeft verheven? Waar staat het project van de verlichting in al dat emotioneel mediageweld?

DE DAN BROWN À MARCEL PROUST
– UNE PROMENADE INSOLITE
Jacqueline Harpman (8 november 2006)

DARWINS INTELLIGENT DESIGN
– HET NOODLOT VAN EEN PREMATUUR ALGORITME
Kristiaan Thienpont (15 november 2006)

SUBJECTIVITEIT OF DE ECHO VAN DE GESCHIEDENIS IN WAT NU SPREEKT
Ariane Bazan (29 november 2006)

HET KLASSIEKE FILMLICHAAM
Dirk Lauwaert (6 december 2006)

LEARNING FROM KINSHASA
Koen Van Synghel (13 december 2006)

IN DEN BEGINNE WAS HET VERLIES
– HET BIJZONDERE VAN KUNST
Jan Vercruysse (28 februari 2007)

DE SMOEL VAN DE EMOTIE
Frank Vande Veire (7 maart 2007)

SYNTAXIS
– OP ZOEK NAAR EEN THEORIE EN EEN METHODOLOGIE
Annie Zaenen (14 maart 2007)

DE R&E IN MANAGEMENT
– EEN GEDWONGEN HUWELIJK, OF EEN HARMONISCHE YIN-YANGRELATIE?
Dirk Buyens (21 maart 2007)

EMOCRATIE ALS SYMPTOOM
– EEN CARTESIAANSE CAUSERIE
Marc De Kesel (28 maart 2007)